Gịnị bụ isi ọnọdụ epistemological?

Dị ka nkwenye na ohere nke ịmara

ozizi
Obi abụọ
Subjectivism na relativism
pragmatism
Nkatọ ma ọ bụ echiche nkatọ

Dị ka ntụkwasị obi gị si malite ihe ọmụma:

ezi uche
Nkwenye
ọgụgụ isi (ahụmahụ na echiche)
Nke a priori
Ngwọta tupu metaphysical: Objectivism na subjectivism
Ngwọta metaphysical: Eziokwu, echiche, ịhụ ihe onwunwe n'anya na phenomenalism
Theology ngwọta: Monism na theistic dualism
Structuralism na post-structuralism

Gịnị bụ isi mmalite iji nweta ihe ọmụma?

Dị ka akwụkwọ akụkọ Stanford Encyclopedia si kwuo:

Nghọta
Ntughari uche
Nchekwa
Ihe kpatara
Akaebe

Kedu ihe bụ isi nkwuwa okwu nke mmụta?

Dị ka akwụkwọ ntuziaka Oxford nke Epistemology si kwuo:

El ime ime bụ tesis na ọ nweghị eziokwu gbasara ụwa nwere ike ịnye ihe kpatara ime ihe n'adabereghị n'ọchịchọ na nkwenye.

Ntọala ntọala: Ọ bụ ọnọdụ na-agbachitere na e nwere ihe ndị ziri ezi na-enweghị mkpa ka a kwadoro ya site na mmekọrịta ha na ihe ọzọ. Ntọala a nwere ike ịbụ karịa ma ọ bụ obere radical dabere na ntụkwasị obi nke ihe a na-akwado "n'onwe ya."
Ntụkwasị obi: A sara mbara reliabilist tiori nke ihe ọmụma bụ ihe dị ka ndị a: A maara na p (p na-anọchi anya echiche ọ bụla, dịka ọmụmaatụ, na mbara igwe na-acha anụnụ anụnụ) ma ọ bụrụ na ọ bụrụ na p bụ eziokwu, a kwenyere na p bụ eziokwu ma bịarutere. na nkwenye na site na ụfọdụ a pụrụ ịdabere na usoro.
Epistemology nke ọma: Ihe ọmụma na-apụta ma ọ bụrụ na anyị nwere ezi amamihe zuru oke nke na-enye anyị ohere iru ya ma ọ bụ ịbịaru nso.

El mpụga Ọ bụ tesis ka a ga-ejirịrị njiri mara nke ụwa mara ihe kpatara ya.

NkwekọrịtaEchiche a na-egosi na izi ezi nke nkwenye ọ bụla dabere na nkwenye ahụ nwere nkwado ihe akaebe sitere na nkwenye ndị ọzọ site na mmekọrịta dị n'otu dị ka mmekọ ma ọ bụ nkọwa nkọwa. Ụdị ịdị n'otu nke nwere mmetụta dị ugbu a na-ekwu na mmekọrita nkwekọ dị n'etiti nkwenkwe na-abụkarị mmekọrịta nkọwa. Echiche n'ozuzu bụ na nkwenye ziri ezi maka gị ma ọ bụrụhaala na ọ na-akọwa nke ọma, ma ọ bụ kọwaara ya nke ọma, site n'aka ụfọdụ ndị otu n'ime usoro nkwenye nke nwere ike ịkọwapụta gị. Nkwekọrịta ihe omimi nke oge a bụ ihe zuru oke; na-achọta isi iyi nke izi ezi n'ime usoro nkwenye jikọtara ọnụ ma ọ bụ nkwenye nwere ike.
Contextualism: Contextualism na-akọwa mkpokọta echiche na nkà ihe ọmụma nke na-emesi ọnọdụ gburugburu ebe omume, nkwupụta, ma ọ bụ okwu pụtara, ma na-arụ ụka na, n'akụkụ ụfọdụ dị mkpa, omume, nkwupụta, ma ọ bụ okwu nwere ike ịghọta naanị na mmekọrịta ya na ọnọdụ ahụ. Echiche ndị na-agụpụta ihe na-ekwusi ike na echiche nke nkà ihe ọmụma na-arụrịta ụka, dị ka "ihe P pụtara", "ịmara na P", "inwe ihe kpatara A", na ikekwe ọbụna "ịbụ eziokwu" ma ọ bụ "ịdị mma" nwere naanị ihe ọ pụtara n'ihe metụtara otu kpọmkwem. gburugburu. Ụfọdụ ndị ọkà ihe ọmụma na-arụ ụka na ndabere nke gburugburu nwere ike iduga relativism; Agbanyeghị, echiche ndị na-ekwu okwu na-ewu ewu n'ime nkà ihe ọmụma.
Ihe okike: A na-eji okwu naturalism (sitere na Latin naturalis) mee ka aha mmiri nke nkà ihe ọmụma na-ewere ọdịdị dị ka naanị ụkpụrụ nke ihe ọ bụla dị adị. Ọ bụ usoro nkà ihe ọmụma na nkwenye nke na-ejide n'aka na ọ dịghị ihe ọ bụla ma e wezụga ọdịdị, ike na ihe kpatara ụdị nke sayensị sitere n'okike mụọ; Ndị a dị ka inwe ike ịghọta gburugburu anụ ahụ anyị.

Pragmatism: Ndochi pragmatism na-akwado ihe efu na dispensability nke nchegbu nkà ihe ọmụma banyere otú ụwa n'ezie (na banyere ebumnobi eziokwu) na-atụ aro na Central nkà ihe ọmụma mkpa nke ihe bụ uru, uru, ma ọ bụ bara uru. Ebe ọ bụ na nkwenkwe bara uru nwere ike ịbụ ụgha, ya mere, ọ dịghị anọchi anya otú ụwa dị n'ezie, ọchịchọ maka nkwenkwe bara uru abụghị ọchịchọ maka nkwenkwe na-anọchi anya otú ụwa dị n'ezie. Ndochi pragmatism na-egosi na a na-anabata echiche anyị ma ọ bụrụ na ọ bụrụ na ọ bụ bara uru, ya bụ, ọ bara uru ka anyị nakwere atụmatụ ahụ.

Ebee ka atụmatụ Sapiens dị n'ime ọkwa ọmụmụ?

Atụmatụ Sapiens na-atụle na ihe ọmụma sitere na nghọta nke ihe, a na-aghọta ya site na ijikọta ihe ọmụma dị iche iche na ozi a pụrụ ịdabere na ya.
Maka Sapiens, ihe ọmụma bụ nghọta nke ihe kpatara ya, ya bụ, ịghọta ihe anyị chọrọ ịghọta dabere na mmekọrịta na njikọ nke ihe a na ihe ndị ọzọ, na ọnọdụ ọ dị na subsystems, usoro na suprasystems.
A na-achọta ihe ọmụma nke ihe kpatara ya, dị ka echiche ndị a kacha anabata nke epistemology si dị, na ihe ọmụma nke "ihe", na ihe ọmụma echiche.
Nkwenye nke Sapiens maka nkọwa ya nke ihe ọmụma dị ka nghọta nke ihe kpatara ya ga-amalite, ya mere, site na nkọwapụta nke mkpa nghọta a tụnyere ihe ọmụma ndị ọzọ.
Nchịkọta atụmatụ maka izi ezi nke Sapiens: ihe ọmụma dị ka nghọta na-achịkọta ụdị ihe ọmụma dị iche iche, iji mepụta ọ bụghị naanị ihe ọmụma, mana otu àgwà sitere na njikọ nke:
‍
- Ihe nke ọ bụla bụ (semantic-conceptual)
- Ihe nke ọ bụla yiri ma ọ bụ metụtara (usoro ntụnyere)
- Kedu ụdị nke ihe ọ bụla (classifier)
- Ebe ihe niile dị (na mgbakwunye na mmekọrịta ya na mbara ala)
- Mgbe na otú ihe ọ bụla si were udi (usoro akụkọ ihe mere eme).

N'ụzọ dị otú a, anyị na-aghọta na ihe ọmụma dị ka nghọta na-agụnye ndị a niile propositional ọmụma banyere ha na ịghọta ihe kpatara ihe.
‍
Ọmụmaatụ: Ọ bụrụ na anyị alaghachi azụ na ọbọgwụ, anyị ga-aghọta ihe kpatara ọbọgwụ ji atọ ụtọ otú ọ na-esi eme ma anyị rie ya ma ọ bụrụ na anyị aghọta ụdị ọbọgwụ dị iche iche, otú ha si ebi ndụ, ihe ha na-eri, mgbe ha na-akwaga na otú nke a si emetụta ha, wdg. . A ga-ejikọta ozi ma ọ bụ ihe ọmụma a niile iji mepụta ihe ọmụma ọhụrụ gbasara ihe mere ọbọgwụ ahụ na-atọ ụtọ otú ọ na-eme.

ọnọdụ epistemological dị iche iche na izi ezi nke ihe ọmụma

Na hierarchical table anyị ejirila agba atọ dị iche iche maka ngalaba nke ọ bụla: Yellow maka ihe jikọrọ ya na atụmatụ Sapiens, agba "anụ ahụ" maka akụkụ ndị ahụ nwere akụkụ ụfọdụ metụtara ọnọdụ Sapiens, na ọcha ndị ahụ. ekwekọghị na ngalaba nke ọnọdụ Sapiens.
Anyị amalitela site n'ịkwalite ụdị ihe ọmụma atọ bụ isi, dịka mmụta mmụta si dị: ihe ọmụma echiche (ịmara ihe, ebe, mgbe, ihe kpatara ya), ihe ọmụma site na nso ma ọ bụ mmata (amaara m enyi m n'onwe m na amaara m obodo Paris n'ihi na ebiwo m ebe ahụ), na ịmara otú e si eme ihe.
Anyị etinyela uche na ihe ọmụma echiche n'ihi na ọ bụghị naanị na ọ bụ ihe a na-ahụkarị, kamakwa site na nke a na-emepụta akụkụ dị ukwuu nke epistemology. Ọzọkwa, ọ bụ site na ụdị ihe ọmụma a ka atụmatụ Sapiens ga-amalite.
Ozugbo anyị gbadara n'ụdị ihe ọmụma abụọ nke propositional dịka nkwenye ha siri dị, anyị emepụtala akụkụ ahụ nke pụtara ìhè, ya bụ, nke enwetara n'akụkụ ma ọ bụ kpam kpam na ahụmịhe.
Iji kwadoo ihe anyị na-aghọta ma na-aghọta na ahụmahụ, Enwere mmiri iyi nke epistemological dị iche iche nke nwere ike nkewa n'ime internalism na externalism. Internalism na-ewere na ihe ọmụma ziri ezi site na nkwenye ma ọ bụ nkwenye nke isiokwu echiche, ebe mpụga na-eche na a na-achọta ihe / nkwenye na ihe dị n'èzí.
Ihe ọmụma dị ka nghọta nke Sapiens na-ewere na ihe niile jikọtara ya mere, iji ghọta ihe, a ghaghị itinye ya n'ozuzu ya site na ọhụụ zuru oke. N'ihi ntụkwasị obi a na ọhụụ zuru oke na njikọ nke akụkụ dị ka isi iyi nke ihe ọmụma, anyị etinyela ọnọdụ nke Sapiens n'ime mmiri nke mpụga.
N'ime externalism anyị na-ahụ:
‍
a) Nke Epistemic theory of coherence, nke na-ewere na ihe ọmụma niile nwere ike ịghọta dị ka eziokwu dabere na izi ezi ya (ụdị mmekọrịta) na ihe ọmụma ndị ọzọ weere na ọ bụ eziokwu. Ozizi a dị na edo edo ebe ọ bụ na ọ na-agbachitere ọnọdụ Sapiens na ihe niile jikọtara ya na, site n'ịghọta mmekọrịta, anyị ga-emepụta ihe ọmụma. Ihe Nlereanya: M ga-aghọta ma tụkwasị obi na ihe ọmụma na Ụwa adịghị larịị ma ọ bụrụ na m na-atụle echiche nke ike ndọda na ihe nkesa nke mbara ala bụ eziokwu.
b) Anyị etinyela contextualism na odo ebe ọ bụ na ọ na-ewere na ogige mara ma ọ bụrụ na ihe bụ eziokwu ma ọ bụ na-eme na onye ọ bụla gbara ya gburugburu, nke dabara na ọhụụ nke Sapiens. Dị ka Sapiens si kwuo, ọrụ ọ bụla na ọrụ akụ na ụba ga-enwe ihe ọmụma kpọmkwem nke ihe ga-abụ nke a ga-eji mara ya.
c) Nhọrọ ikpeazụ, ọdịdị, na-ewere na naanị ọdịdị bụ ihe a na-ewere dị ka ihe dị adị. Anyị ewepụla nhọrọ a ebe ọ bụ na Sapiens gosipụtara n'ụzọ doro anya ọdịiche ọdịdị na mmadụ na ihe mmadụ na-eme.
Ọnọdụ ikpeazụ anyị nwere ike mata ihe ọmụma Sapiens bụ pragmatism, dị ka ihe ọmụma ga-atụle / ziri ezi dị ka ndị dị otú ahụ ma ọ bụrụ na nkwenkwe a bara uru na ndụ bara uru. Anyị kwenyere na nke a nwere ike ịbụ akụkụ nke Sapiens ebe ọ bụ na tere aka ịbanye na arụmụka na ndị nwere obi abụọ nwere ike inwe obi abụọ banyere ihe niile, ọ na-ahọrọ inye usoro nke na-enyere aka ịghọta ime ihe nke ọma.

Ebee ka Sapiens na-ewere isi mmalite nke ihe ọmụma dị?

- Njikọ nke akụkụ ndị mejupụtara usoro
- Nghọta
- Introspection
- Ebe nchekwa
- Ihe kpatara ya
- Akaebe

Kedu ihe bụ ọnọdụ Sapiens gbasara ntụkwasị obi ya na ihe ọmụma?

Echiche dị oke egwu

Usoro Sapiens na -egosi ịdị nso pụrụ iche maka iche echiche dị oke egwu. Ọnọdụ abụọ a na -amalite site na mkpa ịjụ ajụjụ dị ugbu a wee mee ya site na nghọtahie na ihe a gwara anyị ka ọ bụrụ eziokwu na ihe ọmụma. Iji mejuo nghọtahie a, ha abụọ nwere ngwa ọrụ na -enye ha ohere ịgafe ihe a maara, na -emepụta ọdịnaya nghọta ọhụrụ.

Esemokwu mbụ nke Sapiens sitere na nkwenkwe ya na ihe niile nwere njikọ, yabụ, anyị enweghị ike ịma ihe site na otu prism (dị ka etinyere n'ime ọha nke ọpụrụiche taa) mana ọ dị mkpa ịghọta ihe site n'ụzọ zuru oke. Esemokwu nke abụọ nke ọ na-etinye echiche siri ike maka ya bụ otu n'ime nsogbu kachasị njọ na ọha mmadụ taa: eziokwu na postxication. A mụrụ Sapiens n'ụzọ dị otú a iji nye ngwa ọrụ na -eme ka nghọta ndị mmadụ dị mfe, na -adọpụ ha site na nhịahụ dị mfe nke ihe ha na -amụ na ụwa n'ozuzu ya.

Anyị nwere ike ịghọta na Sapiens na-adọta ma usoro usoro na echiche dị oke egwu, ebe ọ na-eji nke mbụ na-enye ihe ngosi maka nke ikpeazụ. N'ikwu ya n'ụzọ ọzọ, Sapiens na-achọ ịbawanye nghọta anyị banyere eziokwu na-anabataghị ihe e nyere site na gburugburu anyị (otu mkpali dị ka echiche siri ike) na ime ya, ọ na-atụ aro ụzọ ise na-enye anyị ohere ịbịaru nso n'ihe ọmụma nke ihe ọmụmụ na mmekọrịta. na ihe ndị ọzọ, nke usoro ya na usoro ndị ọzọ (usoro usoro).

Mgbe emechara nyocha gbasara echiche siri ike, anyị nwere ike ichikota na usoro Sapiens na-adabere n'ụdị echiche (na ikike) n'akụkụ ndị a:

Ha abụọ dabere na otu mkpali: enweghị ntụkwasị obi maka ozi na ihe ọmụma, ebumnuche ịbịaru eziokwu / nghọta nso.
Ọnọdụ ha dị n'ofe nkwenkwe ọzọ, ebe ha na -achọ ịkwụsị ha.
Amụma abụọ a na-ewere na ọ dị mkpa ịjụ onwe gị gbasara onye maara site na nyocha onwe onye.
Ha abụọ nwere ebumnuche bara uru, na-achọ idozi nsogbu, esemokwu na ime ihe ka mma.

Site na njikọ a nke myirịta na ọdịiche anyị nwere ike ikwubi site n'ikwu nke ahụ Usoro Sapiens na echiche siri ike na-akwado, ebe ọ bụ na ha na-etinye akụkụ ọgụgụ isi dị iche iche ma na-eche otu nchegbu ihu: ịghọta ihe nke ọma iji mee ihe n'efu.

Pragmatism

Echiche dị egwu n'aka nke na-eduga anyị na pragmatism, echiche nkà ihe ọmụma dịka nke nanị otu ụzọ isi kpee eziokwu nke ozizi omume, mmekọrịta mmadụ na ibe, okpukpe ma ọ bụ sayensị bụ ịtụle mmetụta ya bara uru.

N'ihi na Sapiens na-achọ inye aka, na-eduzi ma na-eduzi SMEs na ndị mmadụ n'ụzọ ha si aghọta ihe ha na-amụ na, ebe ọ bụ na nchegbu ya bụ imeziwanye ọha mmadụ site n'ịba uru na usoro ya, anyị nwere ike ịhụ nso nso na nkà ihe ọmụma pragmatic.

Ọdịdị

Ozizi na usoro nke gbadoro ụkwụ na nyocha nke eziokwu mmadụ dị ka ihe owuwu nwere ike imeziwanye ihe.

Mgbe ị na-enyocha ihe ahụ, structuralism na-atụ anya ọganihu site na nhazi mbụ nke ihe ndị a na-ahụ anya n'ime nhazi nke ọrụ nyocha n'ime nkọwapụta na nkọwa nke nhazi ime nke ihe ahụ (ndị isi ya na njikọ dị n'etiti ihe dị iche iche nke ọkwa ọ bụla) na , mgbe ahụ. , kwupụta ihe e kere eke nke usoro ihe atụ nke ihe ahụ.

Sapiens na-egosi ihe atụ na usoro a n'ihi na ọ na-eleba anya na mmekọrịta dị n'etiti akụkụ nke ihe owuwu ahụ iji kọwaa ha na, na usoro a, na-agbalị ịhazi akụkụ nke akụkụ ahụ na nhazi ahụ n'ime taxonomies.

Kedu ihe bụ ọnọdụ Sapiens gbasara ntụkwasị obi ya na mmalite nke ihe ọmụma?

Ọdịdị

Poststructuralism

Poststructuralism bụ ụlọ akwụkwọ echiche French nke pụtara na ọkara nke abụọ nke narị afọ nke 20 ma na-agụnyekarị na postmodernism. Ọ na-anabata na ihe niile anyị nwere ike ịma bụ nke ejiri akara rụọ ya, mana ọ na-emesi obi ike na ọ nweghị ihe ọ pụtara, kama na ihe niile ọ pụtara bụ ederede na ederede.

(Site na Sapiens): Post-structuralism na-achọ ịhazi ihe ọmụma n'ụzọ kewara ekewa n'ime usoro na ọkwa. Sapiens na-achọkwa ndokwa yiri nke ahụ. Banyere ụzọ ndị akọwapụtara, nbibi nke post-structuralism na-atụ aro maka ederede, elBullirestaurante ebufelarị na kichin. Na Sapiens, etinyere otu echiche ahụ maka usoro nyocha. Ọ bụ maka ikewasị ọ bụghị naanị ederede, kamakwa echiche, mana n'ikpeazụ nyochaa ha n'ozuzu ya.

Echiche usoro

Echiche usoro bụ usoro nyocha nke na-enyocha akụkụ niile na-ejikọta ọnụ na nke na-eme ka ọnọdụ ruo mgbe mmatawanye nke ihe omume na ihe kpatara ya.

Site n'echiche usoro, a na-amụ akụkụ niile nke otu. Ọ bụ ụdị echiche nke a na-etinyekarị na ọmụmụ sayensị, injinia na nchịkwa azụmahịa, n'etiti ndị ọzọ, dịka usoro nke nwere ike ịchọta ngwọta maka nsogbu ma ọ bụ ọnọdụ.

Usoro usoro nke Sapiens gbadoro ụkwụ na ya, yana structuralism, bụ mmiri mmiri abụọ na-adaba na akụkụ dị mma nke ọdịnaya ha. Maka okwu na-emetụta anyị (ntụkwasị obi na ihe ọmụma Sapiens) anyị nwere ike ịkọwa na ma structuralism na usoro usoro na-atụle na a na-emepụta ihe ọmụma n'ihi ihe dị iche iche nke usoro ma ọ bụ usoro ọ bụla.

Ọnọdụ Sapiens na-akpachapụ anya gbasara ntụkwasị obi enyere n'ihe ọmụma, mana na-adabaghị n'ịgọnarị ma ọ bụ relativism nke a. Maka Sapiens, ihe ọmụma ga-adị iche na mpaghara ọ bụla (usoro) na n'aka nke ya, dị ka ihe niile na-ejikọta ma na-emetụta akụkụ ndị ọzọ, ihe ọmụma nke mpaghara ọ bụla ga-emetụta akụkụ ndị ọzọ nke mpaghara ahụ, yana ndị gụnyere na. mpaghara nke megasystem.

Ebumnuche

Sapiens na-enye ihe ọmụma dị iche iche dị ka prism, ya bụ, onye ọ bụla ga-enwe ike ịzụlite ihe ọmụma dị iche iche banyere otu ihe dabere na ọnọdụ ha na ọnọdụ ha. Enwere nnabata na a na-ekewa ihe ọmụma n'ime prisms dị iche iche, ya mere, anyị ga-agakwuru ya site na njikọ nke akụkụ na prisms.

Ya bụ, Sapiens kwenyere na, ọ bụ ezie na e nwere prisms dị iche iche nke ịghọta eziokwu, ihe ọmụma ejedebeghị na eziokwu nke isiokwu maara, ma kpọmkwem njikọ nke ndị a dị iche iche prisms nwere ike ịbịaru nso a ukwuu eziokwu (ọ bụ ezie na ọ bụghị zuru oke). ).

Ebee ka Sapiens guzo n'ime ihe ndị a ziri ezi?

Map echiche a bu n'obi ikpughe nhụsianya nke ụzọ dị iche iche e si ekewa ụdị ihe ọmụma iji mee ka a na-ahụ anya ọnọdụ ndị usoro Sapiens dabere na ya.

Nkewa nke mbụ dị ka ihe a maara si dị, ebe anyị na-ahụ ụdị isi atọ: ihe ọmụma site na nso ma ọ bụ nso (ịmara enyi), ịma otú e si eme ihe (ịmara otú e si eme chilena), na ihe ọmụma propositional (ndị maara banyere ya). ozi, a tiori, wdg). Nke ikpeazụ bụ nke dị mkpa ma na epistemology na Sapiens.
N'ime ihe ọmụma echiche, anyị na-achọta ihe ọmụma n'ụdị ihe ọ bụ, otú ọ bụ, ihe ọ bụ, ebe ọ dị, mgbe, ole na ihe kpatara ya. N'ime nnukwu ìgwè a, anyị ekewapụla atụmatụ Sapiens, nke, ọ bụ ezie na ọ bụ ihe ọmụma nke echiche, anyị na-atụle na ịdị arọ ya na-enye ya ohere dị iche iche.
Dị ka echiche dị iche iche nke e nyere ihe ọmụma echiche, anyị na-ahụ ihe atọ dị iche iche: dị ka ntụkwasị obi na ihe ọmụma n'onwe ya, dị ka ntụkwasị obi na isi mmalite nke ihe ọmụma, na dị ka ndị ziri ezi dị mkpa iji nyochaa ihe ọmụma.
Dị ka obi ike na ihe ọmụma, Sapiens nọ na echiche dị oke egwu, ebe ọ bụ na ọ kwenyere na ọ ga-ekwe omume ịmara, ma na-ajụkarị isi mmalite na ọdịnaya nke ihe ọmụma, nke na-enye ya ohere ka ọ ghara ịdaba na dogmatism. Anyị na-ahụkwa nkwado sitere n'aka Sapiens, n'agbanyeghị na ọ dị oke oke na pragmatism.
Dị ka obi ike na mmalite nke ihe ọmụma, anyị na-atụle na Sapiens n'otu aka na-agbaziri Cartesian usoro maka obi abụọ ya na-adịgide adịgide ma ọ bụghị rationalism, ebe ọ na-ekwere na ihe ọmụma nwere ike inye ụzọ ndị ọzọ karịa ihe kpatara ya (nghọta, Dị ka ihe atụ). Igwe mmiri ndị ọzọ nke usoro anyị dabere bụ structuralism na post-structuralism. Ọzọkwa, Sapiens kwenyere na, ọ bụ ezie na e nwere prisms dị iche iche nke ịghọta eziokwu, ihe ọmụma ejedebeghị na eziokwu nke isiokwu ịmara, ma kpọmkwem njikọ nke prisms ndị a dị iche iche nwere ike ịbịaru nso n'eziokwu ka ukwuu (ọ bụ ezie na ọ bụghị ihe zuru oke). N'ihi nke a, anyị nwere akara objectivism na odo. N'ikpeazụ, anyị na-atụle na Sapiens 'ọhụụ si metaphysical n'ókè na-ekweta na ịhụ ihe onwunwe n'anya, ebe ọ na-atụkwasị obi na ịdị adị nke okwu n'adabereghị na ịdị adị nke mmadụ, dị ka anyị na-ahụ na ya megasystem atụmatụ.
Dika nkwuputa ihe omuma nke a choro iji nyochaa ihe omuma, anyi na-ahuta na enwere onodu nkwado di iche iche nke etinyere usoro anyi. Nke mbụ, ọ na-agbaso ụkpụrụ nkwekọrịta nke mpụga ebe ọ na-eche na a na-ewu ihe ọmụma site na mmekọrịta (nkwekọrịta) n'etiti akụkụ nke megasystem (mpụga na isiokwu). Nke abuo, ihe owuwu nke ihe omuma a ga-adabere na ihe omuma nke ihe omuma na oge ihe omuma nke a na-amu ihe. N'ikpeazụ, Sapiens nwere nso nso a na nkà mmụta mmụta nke ọma, ebe ọ na-ewere na ọ dị mkpa ijikọ àgwà ọgụgụ isi iji mara ka anyị si aghọta. Anyị akọwapụtala pragmatism na edo edo dị ka ike nke Sapiens na-ewepụta na ngwa ya bụ ụzọ iji kwado ihe ọmụma ejikọrọ na ọ na-arụpụta.
N'otu aka ahụ, anyị chọrọ ime ka a na-ahụ anya na Sapiens nwere ntụkwasị obi na isi mmalite niile nwere ike ime ka a na-atụ aro site na epistemology iji nweta ihe ọmụma, ebe ihe kpatara ya pụtara dị ka ụzọ isi jikọta ihe ọmụma na introspection site na nyocha onwe onye).
N'ikpeazụ, anyị achọpụtala na Sapiens na-eje ozi iji ghọta ụwa dị n'èzí na, maka nke a, ọ na-ewerekwa nyocha onwe onye dị mkpa dị ka ịmara isiokwu ndị na-enye anyị ohere ịmata onwe anyị.

Kedu ka ọnọdụ Sapiens siri kwenye? Nchekwa megide nkatọ epistemological enwere ike:

Mgbochi nke ịnọpụ iche (megide echiche nke ịdị n'otu)

Ịghọta dị ka isi iyi nke ihe ọmụma dabere na njikọ nke ihe ọmụma na ozi (nke anyị na-ewere n'eziokwu ma ọ bụ nke a pụrụ ịdabere na ya) bụ nkwenye na-ejikọta ọnụ. Nke a dị ugbu a abụrụla ma nwee ike ịkatọ ya na-adabere na nkwụsị nke dịpụrụ adịpụ, nke anyị nwere ike ichikota dị ka ndị a: njikọ nke ihe ọmụma iji mepụta ihe ọmụma ndị ọzọ nwere ike ịmepụta ọtụtụ ọdịnaya nke na-enweghị ezi ihe ziri ezi. Ihe Nlereanya: Ọ bụrụ na m kwenyere na Sun na-agbagharị gburugburu ụwa dịka a kwenyere na ọtụtụ narị afọ gara aga, na site na ebe a, m na-ewu ihe oyiyi nke eluigwe na ala site na ijikọta ihe ọmụma, m ga-ewu akwụkwọ akụkọ ifo nke dị anya site na eziokwu.

Iji merie nke a, Sapiens ga-anabata ma kwupụta (dị ka ha na-emebu) na ngalaba ọmụmụ ha abụghị nke sayensị ma ọ bụ nkà ihe ọmụma, n'agbanyeghị na ọ dabere na ngalaba ihe ọmụma ndị a. N'ihi nke a, ebumnobi ya bụ inyere aka ịghọta ka ọ na-eme nke ọma, na-abanyeghị na arụmụka epistemological banyere mmalite nke izi ezi. Ya bụ, ọ na-edobe ịdị n'otu site n'ịnabata karịa echiche siri ike (ihe niile jikọtara, ọhụụ zuru oke, ihe ọmụma nwere ike ịghọta, wdg) nke na-egbochi ya ịkatọ ya kpamkpam.

Relativism (megide okwu okwu)

Ọnọdụ Sapiens dị umeala n'obi nke ọma karịa echiche nkà ihe ọmụma dị ukwuu, ma nwee afọ ojuju ịnakwere ihe gbara ya gburugburu na-ekpebi ihe okwu pụtara (arụmụka nke nkà ihe ọmụma kwadoro). Enwere ike ịkọwa ọnọdụ a dị ka "mmekọrịta", ebe ọ bụ na enwere ike ịkọwa ya na site n'ịrụtụ aka na tomato dị iche maka onye ọrụ ugbo karịa, maka onye na-ahụ maka akụ na ụba, ọ na-eme ka anyị nwee obi abụọ na tomato dị.

Ma nkatọ a adịghị eme ihe ziri ezi nye Sapiens, bụ onye na-agafe nke a na onye kpọmkwem site na ịdị umeala n'obi ya na-ewere na e nwere ihe ọmụma, na ọ nwere ike ịghọta ma ọ bụrụ na anyị eburu n'uche prisms dị iche iche, na n'elu nke a nile nwere a. pụtara: kacha mma arụmọrụ ekele holistic nghọta.

Obi abụọ (megide ebumnobi)

A ga-enwe ndị na-arụ ụka mgbe niile nwere ike inwe obi abụọ na Sapiens, n'ihi na ha ga-enwe obi abụọ na enwere ike ịmepụta ihe ọmụma ọhụrụ site na njikọ ahụ, ma ọ bụ na ha ga-enwe obi abụọ na ụzọ ndị ahụ ziri ezi. Ma nkatọ ndị a ekwesịghị iwepụta oge anyị ebe ọ bụ na ịdị umeala n'obi na ọnọdụ Sapiens nke anyị gosipụtara na mbụ na-enye anyị ohere imeri esemokwu na ụdị ndị a: ihe ọmụma dị ka njikọ a nabatara nke ọma, dị ka ntụkwasị obi nke ụzọ. Naanị ihe fọdụrụ bụ ịza nkatọ a: Olee otú i si egosi na ụzọ ise a na-emekọ ihe ọnụ nke ọma? Azịza ziri ezi dị mfe: Gbalịa ya n'onwe gị wee nwee nghọta dị mfe enwetara ekele maka usoro a!

Synthesis: Gịnị kpatara Sapiens ji dị irè?

Sapiens bụ usoro na-enyere aka ịghọta site na ijikọ ihe ọmụma. Iji mee nke a, ọ na-adabere na echiche epistemic dị iche iche na-enye ya ike na ịdị n'otu. N'ime njikọ a, anyị ga-ewepụta echiche ndị bụ isi a mụrụ (na nkwuwa okwu), yana nkwenye nke mmụta nke na-enye usoro Sapiens n'otu n'otu.

Enwere ike ịmara na, iji mee ya nke ọma, anyị aghaghị ịghọta ihe kpatara ihe anyị maara.

Nkwalite 1) Echiche dị egwu, nke na-akwado ịjụ ajụjụ ihe niile anyị maara iji mee ka ihe ọmụma anyị dị ọcha site n'ịghọta onwe anyị na gburugburu anyị. Ọ na-ezere ịdaba na relativism, dị nnọọ ka ọ na-ezere nkwenkwe ụgha, ebe ọ bụ na ọnọdụ ya chọrọ nkwenye nke ihe a maara.

Ezi 2) Obi abụọ nke Cartesian: anabataghị ihe ọ bụla dị irè ma e wezụga ihe anyị nwere ike iji ezi uche chọpụta. Sapiens na-eji ezi uche eme ihe dị ka ụzọ nghọta, ebe ọ bụ na ọ bụ ihe na-enye ohere njikọ na mmekọrịta nke ihe ọmụma, ozi, eziokwu, wdg.
Anyị nwere ike mara ụwa ma mara onwe anyị. Nke ọ bụla n'ime ihe ọmụma ndị a na-eme ka nghọta nke ọzọ dịkwuo mfe.

J) Ebe ọ bụ na Descartes, ọtụtụ ndị ọkà ihe ọmụma kweere na ihe ọmụma nke anyị onwe anyị ọnọdụ iche echiche dị nnọọ iche na anyị maara nke mpụga ụwa. Ka anyị ghara ịgbatị ndepụta nke ndị ọkà ihe ọmụma a ma ama bụ ndị na-akwado ọ bụghị nanị na nkewa nke ihe ọmụma a kamakwa nzaghachi nke abụọ ahụ, ka anyị rụtụ aka na Rationalist Descartes, empiricist Locke ma ọ bụ onye ọrụ JS Mill.
Ihe niile ejikọrọ, ha bụ akụkụ nke a dum.

J) Site na Heraclitus, Spinoza ruo n'ọnụ ọgụgụ ka ukwuu nke chepụtara na iyi nke ugbu a, gụnyere Einstein's theory of relativity, ma ọ bụ nkà ihe ọmụma usoro nke Whitehead.
Ịghọta nke ọma, ịmara mmụta na ijikwa mmụta nke onwe anyị, na-enye anyị ohere inwere onwe anyị.

J) Ọchịchọ nke Enlightenment ịmata site n'echiche abụghị ihe ọzọ ma ọ bụghị ịchọ nnwere onwe, ịchọ nnwere onwe nke uche nke ga-eme ka anyị kewapụ onwe anyị na nkwenkwe (karịsịa okpukpe). Achịkọtara ọchịchọ a n'akparamagwa dị oke egwu nke pụtara nke ọma na nkà ihe ọmụma Kant siri ike.
Ihe dị mkpa abụghị ịmara ọtụtụ ihe, mana ịmara ka esi ahọrọ ihe ọmụma dị mkpa iji nwee ike ime nke ọma.

J) Pragmatism: a ga-enye mkpa nke ihe ọmụma site na uru bara uru nke ihe ọmụma ahụ na-enye gị ohere.
Otu ihe ahụ nwere ike inwe ọtụtụ nkọwa dị iche iche n'otu oge, dabere na onye, na echiche.

J1) Ntughari uche. Ọnọdụ nke anyị bi na ọnọdụ ihe ọmụma anyị, na gburugburu ebe obibi, omenala nke oge a, wdg na-aghọ ihe dị mkpa.

J2) Echiche. Ọnọdụ onwe onye (ihe anyị anaghị ahọrọ na nke na-akpụzi anyị) na-ekpebi ihe anyị bụ na nke a na-ekpebi ọnọdụ anyị si mara. Ortega na Gasset
Anyị nwere ike mara site na ijikọ ozi, data, eziokwu na ihe ọmụma.

J) Ozizi nke ịdị n'otu na-atụle na anyị nwere ike ịkwado ihe ọmụma akọwapụtara ma ọ bụrụ na anyị gosipụtara mmekọrịta nke ịdị n'otu nke o nwere na ihe ọmụma ndị ọzọ weere na ọ bụ eziokwu na ezi omume.
Ihe omuma nke ihe kpatara (nghọta) dị iche na ihe ọmụma ndị ọzọ site na mkpa ya dị ka "nkwenye" dị.

J) Nkà ihe ọmụma n'ozuzu, na kpọmkwem oké egwu echiche na oké egwu nkà ihe ọmụma, ziri ezi mkpa na Sapiens na-enye ihe ọmụma nke ihe mere, ebe ọ na-atụle na ihe ọmụma ga-aba uru ma ọ bụrụ na ọ bụ naanị ma ọ bụrụ na ọ bụ ezi omume, na-ezere ikwere ihe na-ezighị ezi .
Anyị nwere ike igosi ihe anyị maara ma ọ bụrụ na anyị etinye ihe anyị ghọtara site na ọhụụ zuru oke, na mmekọrịta ya na ihe niile.

J1) Structuralism na post-structuralism.

J2) Echiche usoro.
Anyị nwere ike ịghọta ekele maka ụzọ ise nke Sapiens.

J) Okwu na usoro Descartes, anyị nwere ike mara ma kwado ihe anyị maara site na usoro.
Ezi isi mmalite nke ihe ọmụma bụ ahụmahụ, introspection, ebe nchekwa na akaebe na anyị nwere ike nyochaa ha cognition rigor.

J) Sapiens na-ezere itinye onwe ya n'otu ebe nke ihe ọmụma ebe ọ bụ na ọ na-adabere na postulates dị iche iche dị mma, malite na usoro sayensị, nke na-eche na nchikota na esemokwu nke isi mmalite abụghị naanị na ọ ga-ekwe omume, kamakwa ọ na-achọsi ike.