Pụtara nkịtị: chee echiche megide ihe ma ọ bụ mmadụ ma mee ka ọ pụta ìhè.

Etymology: a na-enweta okwu ahụ dị egwu site n'okwu criterion (echiche, usoro), otu mgbọrọgwụ Greek kri (n) - (nke sitere na Proto-Indo-European * kr̥n-, nke na Latin na-enyekwa okwu ndị dị ka secretum, discernere) , n'ihe ya iji chọpụta eziokwu site n'igosi, na mbụ, ụgha ma ọ bụ njehie (ikpe na njehie).

Site na nkatọ Latin-a-um, nke n'asụsụ ahụike gosipụtara ọnọdụ dị ize ndụ ma ọ bụ ọnọdụ siri ike nke onye ọrịa na na na philology na-egosi na nwoke bụ onye na-ekpe ikpe nke ọrụ nke mmụọ na n'anọpụ iche (nkatọ) na-akọwapụta philology dị egwu. . Ọ bụ mbinye ego sitere na Grik () nke pụtara nwere ike ikpe ikpe, nkọwapụta sitere na suffix mmekọrịta -ikos.

Ejikọkwara ngwaa ahụ na mgbọrọgwụ Indo-European * skribh nke na-egosi ịkpụ, kewapụ na ịghọta.

Dabere na Google: Ntọala echiche ma ọ bụ ikpe na-anabata nyocha na nke nwere ike ịdị mma ma ọ bụ adịghị mma.

Katọọ dịka RAE siri kwuo: Nyochaa ihe n'ụzọ zuru ezu wee nyochaa ya dabere na njirisi nke isiokwu a na-ajụ.

Dị oke egwu dịka RAE siri kwuo: Na-achọ ikpe eziokwu na omume n'ozuzu adịghị mma.

Dị ka RAE si kwuo: Ekwuputara ikpe, n'ozuzu n'ihu ọha, gbasara ihe ngosi, ọrụ nka, wdg.

Dị ka akwụkwọ ọkọwa okwu French Larousse si kwuo: Examen détaillé visant à établir la vérité, l'authenticité de quelque họọrọ (Nsụgharị: Nyocha zuru ezu nke na-achọ iguzobe eziokwu, eziokwu nke ihe).

Dị ka asụsụ Oxford si kwuo: Nyochaa (echiche ma ọ bụ omume) n'ụzọ zuru ezu na nyocha. Nyocha zuru ezu na ntule nke ihe, karịsịa akwụkwọ edemede, nkà ihe ọmụma, ma ọ bụ ndọrọ ndọrọ ọchịchị.

Dabere na Google: Ikike ndị mmadụ ịmepụta echiche na ihe nnọchianya nke eziokwu n'uche ha, na-ejikọta ibe ha.

Site na nkọwa nke "echiche" na "ịkatọ / nkatọ", anyị nwere ike intuit na echiche dị oke egwu bụ ikike ịmepụta echiche na ihe nnọchianya nke eziokwu (echiche) site na nlezianya nyochaa na ikpe ikpe ihe a na-eche (nyocha). N'ikwu ya n'ụzọ ọzọ, ọ bụ ụzọ nke ịgbalị ịgafe ihe nnọchianya nke eziokwu dị ugbu a ma na-achọ imeziwanye nghọta ya site na usoro ọgụgụ isi. "echiche" na" nkatọ" Kama, ejirila ya na-ewepụta nkọwa ndị ọzọ dị iche iche, nke na-ebutere anyị ihe isi ike echiche.. Ya mere, anyị ga-eweta ihe kachasị mkpa n'okpuru iji nye okwu ahụ pụtara nke anyị.

Dị ka Ennis (1992) si kwuo., bụ usoro ntụgharị uche n'ịchọ eziokwu sitere n'okike nke ihe dị ka Elder & Paul (2003), ha na-akọwa ya dị ka ụzọ iche echiche banyere isiokwu ọ bụla, ọdịnaya ma ọ bụ nsogbu na ụkpụrụ ọgụgụ isi ma ọ bụ ụkpụrụ, na nzube nke imeziwanye. àgwà nke echiche. Na nkọwa a enwere akụkụ atọ: nyocha, nyocha na imepụta ihe.

Dị ka https://www.youtube.com/watch?v=IPgdBai7HxY
Àgwà nke nyochaa na nyochaa nkwupụta (echiche) dabeere na ịjụ eziokwu (ịjụ ajụjụ), àgwà (na-abụghị conformism), nchegbu ịghọta ihe, autonomy (ikike inye onwe anyị norms, mata na kọwaa anyị onwe anyị nkà ihe ọmụma nke ndụ). Ọ bụghị nkatọ na-emebi emebi, ọ bụ nyocha nke ihe ekwuru ma ọ bụ dee.

Kedu ka esi eme ya? Ejila ihe ọ bụla mee ihe, ma na-adabaghị n'ime obi abụọ.

Dị ka Geoff Pynn si kwuo (Northern Illinois University), echiche siri ike bụ ụdị echiche ebe arụmụka na-akwado ihe anyị chere na ejiri nlezianya mụọ ya. Jide n'aka na anyị nwere ezi (ọ bụghị ụkpụrụ, ma eleghị anya) ihe mere anyị ga-eji kwere n'ihe. Anyị nwere ezi uche na anyị chọrọ inwe ezi uche na echiche nkatọ.

National Council for Excellence in Critical Thinking na-akọwa echiche dị oke mkpa dị ka usoro ọgụgụ isi nke ịdọ aka ná ntị nke iji nlezianya na nke ọma chepụta echiche, itinye, nyochaa, nhazi na / ma ọ bụ nyochaa ozi anakọtara ma ọ bụ mepụta site na nleba anya, ahụmahụ, ntụgharị uche, ntụgharị uche ma ọ bụ nkwurịta okwu, dịka ntụziaka maka nkwenye na ime ihe. " Usoro echiche siri ike na-egbochi uche anyị ịwụli elu ozugbo na nkwubi okwu.

Enwere ike chịkọta ya site n'ịsị na echiche siri ike bụ nlezianya, echiche na-eduzi ebumnuche. Dị ka José Carlos Ruiz (ọkà ihe ọmụma na onye na-ewu ewu) si kwuo, ikike nke anyị nile nwere ịghọta ụwa anyị na mmekọrịta nke ụwa ndị ọzọ.

Dị ka ngalaba agụmakwụkwọ si dị: N'ọnọdụ mmụta, nkọwa nke echiche dị oke egwu na-egosipụta mmemme bara uru iji nweta ebumnuche mmụta. Ebumnobi agụmakwụkwọ a bụ nnabata, nkuchi na mmejuputa ya site n'aka ụmụ akwụkwọ nke njirisi na ụkpụrụ ndị ahụ. Nkuchi na mmejuputa atumatu, n'aka nke ya, mejuputara inweta ihe omuma, nka na echiche nke onye na-eche echiche siri ike.

Ọ bụ ụdị echiche na-abịa site n'iche echiche nke ọma. Ma omume (iche echiche) na nsonaazụ (echiche) chọrọ àgwà ma ọ bụ mmụọ nkatọ nke na-etinye obi abụọ na nkwupụta ma ọ bụ echiche ọ bụla. Ma ọ bụ, n'ikwu ya n'ụzọ ọzọ, a ghaghị inwe ọchịchọ ịghọta na ịbịarute eziokwu nke ihe niile. Na-eso nke a, anyị ga-enwe ike ikwu maka ikike ka ọ ga-agbalị idozi obi abụọ ma ọ bụ ntụkwasị obi site na nyocha (nyocha dị oke mkpa) nke na-ekpe ikpe ma na-enyocha eziokwu, eziokwu ma ọ bụ atụmatụ n'onwe ya. Nsonaazụ nke usoro a ga-abụ echiche na-ejikọta ọnụ, nke e wuru site na ihe ndị na-akwado nkwado ya.

Echiche siri ike na-amalite site na ezi uche ebumpụta ụwa anyị ime ihe n'ụzọ ezi uche dị na ya.

Tụkwasị na nke a, a pụrụ ịnakwere ụzọ echiche a dị ka "nkà ihe ọmụma nke ndụ", n'ihi nke a ga-enweta nnwere onwe na nnwere onwe ebe ọ bụ na anyị ga-enwe ike inye onwe anyị ụkpụrụ, chọpụta ma kọwaa njirimara anyị ma guzobe nkà ihe ọmụma nke ndụ anyị. . Ọ bụ kpọmkwem ikike a nwara ịkwalite site na agụmakwụkwọ na ụlọ akwụkwọ na mahadum, na-eche echiche dị oke mkpa nke ukwuu na mpaghara a.

Ọ bụrụ na a na-eche echiche dị oke egwu iji kpuchie echiche ọ bụla nke ọma na isiokwu ọ bụla maka nzube ọ bụla, mgbe ahụ, nsogbu na-edozi nsogbu na ime mkpebi ga-abụ ụdị echiche dị oke egwu, ma ọ bụrụ na ejiri nlezianya mee ya. N'akụkọ ihe mere eme, "echiche siri ike" na "ndozi nsogbu" bụ aha abụọ maka otu ihe. Ọ bụrụ na a na-eche echiche siri ike karị dị ka nke mejupụtara naanị nyocha nke ngwaahịa ọgụgụ isi, mgbe ahụ ị gaghị enwe afọ ojuju maka idozi nsogbu na ime mkpebi, nke na-ewuli elu.

Nghọta na ebumnuche ngwa, dị ka aha na-egosi, gụnyere nghọta na itinye ozi n'ọrụ. Nkà na ikike iche echiche siri ike pụtara na ngalaba atọ kachasị elu nke nyocha, njikọ, na nlebanya. Ụdị taxonomy nke Bloom na-enye ihe atụ ndị a nke ebumnobi na ọkwa ndị a:

Ebumnuche nyocha: ike ịmata undeclared echiche, ike ịlele anọgidesi nke hypotheses na nyere ozi na echiche, ike ịmata izugbe usoro eji na mgbasa ozi, okwu nduhie na ndị ọzọ na-ekweta ihe Nkwekọrịta ebumnuche: hazie echiche na nkwupụta na ide, ikike ịtụpụta ụzọ nke ule a echiche, ike imepụta na gbanwee echiche echiche.

Ebumnuche nyocha: ike igosi echiche ezi uche dị na ya, ntụnyere echiche ndị bụ isi gbasara omenala ụfọdụ.

Akpọrọ nyocha, njikọ, na ebumnuche nleba anya nke Bloom's taxonomy wee bụrụ n'otu n'otu na-ezo aka dị ka "nzuzu iche echiche dị elu" (Tankersley 2005: ch. 5).

Ọ bụ ezie na usoro nyocha-njikọ-ntụle na-eṅomi usoro Dewey (1933) nke nyocha ezi uche dị na ya nke usoro echiche ntụgharị uche, a naghị anabatakarị ụtụ isi Bloom dị ka ihe atụ maka usoro echiche siri ike. Mgbe ọ na-eto uru na-akpali akpali nke mmekọrịta ya nke ụdị ise nke ebumnuche echiche n'otu ụdị nke ebumnuche ncheta, Ennis (1981b) na-ekwu na edemede ndị ahụ enweghị njirisi dị mkpa maka isiokwu na ngalaba niile. Dịka ọmụmaatụ, nyocha na kemistri dị iche na nyocha nke akwụkwọ nke na ọ baghị uru ịkụzi nyocha dịka ụdị echiche izugbe. Ọzọkwa, ndị isi ụlọ ọrụ etinyere dị ka ihe a na-enyo enyo na ọkwa kachasị elu nke taxonomy Bloom. Dịka ọmụmaatụ, ikike igosipụta ụgha ndị ezi uche dị na ya adịchaghị mgbagwoju anya karịa ikike ịhazi nkwupụta na echiche n'ime ederede.

Ụdị taxonomy nke Bloom (Anderson et al. 2001) na-akọwapụta ọdịiche dị n'ime usoro ọgụgụ isi n'ebumnobi agụmakwụkwọ (dịka inwe ike icheta, atụnyere, ma ọ bụ nyochaa) site na ọdịnaya ozi nke ebumnobi ("ihe ọmụma"), nke nwere ike ịbụ eziokwu. ., echiche, usoro ma ọ bụ metacognitive. Nsonaazụ bụ ndepụta nke isi isi isii nke usoro ọgụgụ isi nke onye nkuzi na-edu: icheta, nghọta, itinye n'ọrụ, nyocha, nyocha na imepụta. Ndị na-ede akwụkwọ na-ekwusi ike na echiche nke usoro nhazi nke mgbagwoju anya na-arịwanye elu, ma na-amata ụfọdụ ndakọrịta, dịka ọmụmaatụ, n'etiti nghọta na ngwa. Na ha na-ekwusi ike na echiche dị oke egwu na nchọpụta nsogbu na-aga n'ihu na usoro ọgụgụ isi dị mgbagwoju anya. Okwu 'iche echiche siri ike' na 'ndozi nsogbu' dee:

Na taxonomy e degharịrị, ọ bụ naanị obere ngalaba ole na ole, dị ka inferring, nwere isi ihe zuru oke ọnụ ka a na-ewere ya dị ka ikike iche echiche dị iche iche nke enwere ike ikuziri na nyocha dị ka ikike izugbe.

Ya mere, ihe a na-akpọ "ikike iche echiche dị elu" na ọkwa dị elu nke nyocha, nhazi na nyocha nke taxonomy bụ naanị nkà iche echiche dị oke egwu, n'agbanyeghị na ha anaghị abịa na njirisi izugbe maka nyocha ha.

El ihe okike, jikọtara ya na echiche dị egwu. Iche echiche banyere nkọwa nke ụfọdụ ihe ma ọ bụ ihe omume, dị ka ọ dị na Ferryboat, chọrọ echiche okike iji wuo echiche nkọwa doro anya. N'otu aka ahụ, iche echiche banyere ajụjụ amụma, dị ka ọ dị na Candidate, chọrọ imepụta ihe iji wepụta nhọrọ. Kama nke ahụ, imepụta ihe n'akụkụ ọ bụla ga-enwerịrị nha anya site na ntụle dị oke egwu nke eserese nke eserese ma ọ bụ akwụkwọ akụkọ ma ọ bụ tiori mgbakọ na mwepụ.

- Ọdịiche dị n'etiti echiche nka na mmụọ
Mmụọ nkatọ na-ezo aka n'omume nke na-enwe obi abụọ ma na-enyo enyo maka eziokwu nke nkwupụta, echiche ma ọ bụ eziokwu n'onwe ya. N’ihi nke a, Okenye na Pọl na-ewere iche echiche nke ọma dị ka otu n’ime echiche asaa maka iche echiche.

- Ọdịiche dị n'etiti echiche siri ike na echiche dị egwu. E sitere na seminar na Mahadum Columbia nke m nwere ike isonye na ya. Prọfesọ Bernard E. Harcourt.
Echiche dị egwu abụghị otu echiche siri ike. Echiche dị egwu na-adabere na ihe isii: ntụgharị uche nke onye nkatọ; Central mkpa nke mindset echiche / echiche dị ka ọ dị mkpa na mediate mmegide; usoro nkatọ dị nso; usoro echiche dị oke egwu; ezigbo mmekọrịta dị n'etiti tiori na omume (ịgbanwe ụwa); ma gbanwee ụwa site n'echiche nke nnwere onwe. Dị ka anyị nwere ike ịhụ, echiche dị egwu nwere akụkụ ndọrọ ndọrọ ọchịchị karịa, jikọtara ya na mgbanwe nke usoro ahụ ebe ọ bụ na a na-azụ ya na ọtụtụ nkatọ nke Marx. N'aka nke ọzọ, a pụrụ itinye echiche dị mkpa n'ọrụ iji jụọ ihe ndị dị mkpa ma ọ bụ ihe dị mfe, dị ka ahịrịokwu.

- Ọdịiche dị n'etiti echiche siri ike na nkà ihe ọmụma dị egwu: Dee ma dejupụta Kant. E sitere na seminar na Mahadum Columbia nke m nwere ike isonye na ya. Prọfesọ Bernard E. Harcourt.

Mgbe anyị na-ekwu maka nkà ihe ọmụma dị egwu, ọtụtụ oge anyị na-ezo aka na Kant na omenala Kantian. Nkà ihe ọmụma dị egwu nke Kant nwere ụzọ abụọ, na mgbakwunye na tiori dị egwu. Esemokwu dị n'ịgụ ihe ndị a mepụtara echiche dị iche iche nke ihe nkatọ bụ. Na Kant, e nwere ụzọ isi jikọta echiche nke nkatọ na echiche Latin nke cri (iche, ọdịiche dị n'etiti eziokwu na ụgha, nro). Ịmepụta ọdịiche a bụ ọrụ na-adabere na ntụziaka nke ịnwa ịchọta eziokwu. Nke abụọ na-arụ ọrụ leans kwupụta ekwe omume nke ịmara ihe a na-ewere eziokwu na n'otu oge ahụ ndị a Kantian owuwu nke ọnọdụ nke na-ekwe omume maara deviate echiche na ihe nwere ike na-mara site na ọnọdụ nke akụkọ ihe mere eme ekwe omume, nke mere na ihe anyị ga-amụ bụ. usoro ọmụmụ, ọnọdụ na ohere nke iche echiche ka anyị na-eme taa.

Site na nkọwa ndị a, anyị nwere ike ịghọta na echiche dị egwu nke Dewey dị nnọọ nso na nke a dị ugbu a nke sitere na echiche Kant na, n'okpuru ụkpụrụ nke sapere aude (anwa anwa ịmara), na-agbalị ịmata ọdịiche dị n'etiti ihe bụ eziokwu na ihe bụ ụgha site na ihe kpatara ya.

Otú ọ dị, anyị enweghị ike ikwupụta na ha bụ otu ihe ahụ, ebe ọ bụ na echiche dị oke egwu na-agbatị echiche Kantian na akụkụ ndị ọzọ bara uru, ntinye na ihe okike.

Ọ bụrụ na isi ihe dị n'iche echiche siri ike, dị ka anyị hụworo n'usoro nke semantic, bụ echiche echiche nke ebumnobi na-eduzi, echiche ya nwere ike ịdịgasị iche dabere n'ókè e chere ya, ebumnuche ya, njirisi mmadụ, na ọnụ ụzọ mmadụ maka ịkpachara anya. akụkụ nke iche echiche nke mmadụ na-elekwasị anya.

Dị ka oke ya si dị:
- Oke na ntọala nyocha na nnwale (Dewey)
- Ọ na-erule nyocha nke ngwaahịa nke echiche.

Dị ka ebumnobi gị siri dị:
- Nhazi nke ikpe
- Ha na-ekwe omume na nkwenye n'ihi usoro echiche siri ike.

Dị ka njirisi ịkpachara anya (Nkọwapụta ndị a dị iche iche nke ụkpụrụ maka iche echiche siri ike agaghị ekwekọ na ibe ha):
- "n'ọzụzụ ọgụgụ isi" (Scriven na Paul 1987)
- "ezi uche" (Ennis 1991). Stanovich na Stanovich (2010) na-atụ aro ka ọ dabere n'echiche nke echiche dị oke egwu na echiche nke ezi uche, nke ha ghọtara dị ka nchikota nke ezi uche nke epistemic (na-emegharị nkwenkwe na ụwa) na ihe eji eme ihe (na-eme ka ihe mgbaru ọsọ dịkwuo mma); onye na-eche echiche siri ike, n'echiche ya, bụ onye nwere "ọchịchọ ịkagbu nzaghachi suboptimal nke uche kwụụrụ onwe ya."
- "onye nwere nkà" (Lipman 1987) - "ntụle nke nkwenye ọ bụla ma ọ bụ ụdị ihe ọmụma a na-eche n'echiche nke ntọala ndị na-akwado ya na nkwubi okwu ndị ọzọ nke ọ na-eche" (Dewey 1910, 1933);

Dị ka akụkụ echiche si dị:
- Nkwụsị ikpe n'oge echiche (Dewey na Mcpeck)
- Nchọpụta mgbe a kwụsịtụrụ ikpe (Bailin and Battersby 2009)
- Mkpebi nke si na ya pụta (Facione 1990a)
- Nzaghachi mmetụta mmetụta uche na-esote maka ikpe a (Siegel 1988).

Ma ọ gụnyere akụkụ omume ma ọ bụ na ọ bụghị
- Dewey, dị ka ọtụtụ ndị na-eche echiche, na-ekewa echiche siri ike na mmepe nke ntụnyere mmekọrịta n'etiti ụmụ akwụkwọ.
- Ennis na-agbakwụnye n'echiche siri ike nkọwa na ọ dị mkpa inwe ike ilekọta ugwu na uru nke onye ọ bụla.

Ver https://medicoplus.com/psicologia/tipos-pensamiento

Echiche dị egwu bụ otu n'ime ụdị echiche 24 bụ isi yana mmekọrịta ya na ụdị echiche ndị ọzọ, dịka:
- Echiche echiche
- Echiche ajụjụ
- Nchọpụta nyocha
- Echiche dị iche iche
- Echiche ezi uche
- Systems echiche
- Echiche ntụgharị uche
- Deductive echiche

Echiche dị egwu na-etinye ebe dị mkpa n'ime mmiri mmiri nke epistemological, ịbụ otu n'ime ọnọdụ ise gbasara ntụkwasị obi na ohere nke ịmara.
‍
A) Dogmatism
B) Obi abụọ
C) Okwu na ntughari uche
D) Pragmatism
E) Nkatọ ma ọ bụ echiche nkatọ

Ọ bụ ọnọdụ megidere nkwenkwe ụgha ebe ọ bụ na a na-ajụ ya site na isi mmalite nke ihe ọmụma na enweghị ntụkwasị obi ka o wee nwee ike ikwenye n'ezie na ọ ghọtara ihe ọ maara na ihe ọmụma a bụ ihe a pụrụ ịdabere na ya.

Echiche dị egwu nwere njikọ chiri anya nkà ihe ọmụma, bụ akụkụ nke ihe kpatara ịbụ nke a. Nkà ihe ọmụma abụghị ihe ọzọ ma ọ bụghị ịchọ ihe ọmụma dabere na ịjụ ajụjụ ndị bụ isi na-enyere aka idobe onwe anyị na ịbịaru ya nso. Enwere ike ịhụ ha n'okpuru nkọwa a dị ka ihe yiri ya, yana ọdịiche nke usoro nkà ihe ọmụma na-ahazi na nhazi echiche siri ike na ọzụzụ agụmakwụkwọ.

Tụkwasị na nke a, anyị nwere ike ịhụ echiche dị oke egwu na ngalaba ndị ọzọ na ngwa ọrụ ndị ọzọ, ọ bụ ezie na ọ na-enwechaghị mmetụta na nkà ihe ọmụma, dị ka akwụkwọ akụkọ, ma ọ bụ onye ikpe nke ga-enyocha ma debe ozi ziri ezi iji guzobe ikpe ziri ezi.

John dere ewebata okwu ahụ bụ "iche echiche dị oke egwu" dị ka aha ebumnuche agụmakwụkwọ, nke achọpụtara na echiche sayensị.

Ọ kọwara ya dị ka "Ntụle nke na-arụsi ọrụ ike, na-adịgide adịgide na nlezianya na-atụle nkwenye ọ bụla ma ọ bụ ụdị ihe ọmụma a na-eche na ntọala ndị na-akwado ya na nkwubi okwu na-esote nke ọ na-adabere."

Ya mere, Dewey kọwara ya dị ka àgwà nke echiche dị ka àgwà sayensị. Ogologo okwu ya sitere na Francis Bacon, John Locke, na John Stuart Mill na-egosi na ọ bụghị ya bụ onye mbụ tụrụ aro n'ịzụlite echiche sayensị dịka ihe mgbaru ọsọ mmụta.

Ụfọdụ ụlọ akwụkwọ ndị sonyere na ọmụmụ afọ asatọ na 1930s nke Association for Progressive Education na America kwadoro echiche Dewey n'ọrụ. Maka ọmụmụ ihe a, mahadum 300 kwetara ịtụle maka ndị gụsịrị akwụkwọ na ụlọ akwụkwọ sekọndrị 30 ahọpụtara ma ọ bụ usoro ụlọ akwụkwọ n'ofe mba ahụ bụ ndị nwalere ọdịnaya na ụzọ nkuzi, ọ bụrụgodị na ndị gụsịrị akwụkwọ emechabeghị usoro ọmụmụ ụlọ akwụkwọ sekọndrị edepụtara n'oge ahụ. Otu ebumnuche nke ọmụmụ ihe ahụ bụ ịchọpụta site na nyocha na nnwale ka ụlọ akwụkwọ sekọndrị na United States ga-esi na-ejere ndị ntorobịa ozi nke ọma (Aikin 1942). Karịsịa, ndị isi ụlọ akwụkwọ kwenyere na ndị na-eto eto na ọchịchị onye kwuo uche ya kwesịrị ịzụlite àgwà nke iche echiche na ikike nke idozi nsogbu (Aikin 1942: 81). Ya mere, ọrụ ụmụ akwụkwọ na klas na-enwekarị nsogbu a ga-edozi karịa nkuzi a ga-amụta. Karịsịa na mgbakọ na mwepụ na sayensị, ụlọ akwụkwọ gbalịsiri ike inye ụmụ akwụkwọ ahụmahụ na echiche doro anya na nke ezi uche dị na ya ka ha na-edozi nsogbu.

Echiche dị egwu ma ọ bụ ntụgharị uche sitere na nghọta nke nsogbu. Ọ bụ àgwà nke iche echiche nke na-arụ ọrụ na mgbalị iji dozie nsogbu ahụ wee ruo nkwubi okwu nke na-akwado data niile dịnụ. N'ezie Ọ bụ usoro na-edozi nsogbu nke na-achọ ka e jiri ikike okike, eziokwu ọgụgụ isi, na ezi uche mee ihe. Ọ bụ ntọala nke usoro nyocha sayensị. Ọganihu nke ọchịchị onye kwuo uche ya na-adabere n'ụzọ dị ukwuu na njikere na ikike nke ụmụ amaala na-eche echiche nke ọma na ịtụgharị uche banyere nsogbu ndị ha na-aghaghị iche ihu, na imeziwanye echiche nke echiche ha bụ otu n'ime isi ihe mgbaru ọsọ nke agụmakwụkwọ. (Ụlọ Ọrụ Nkụzi Na-aga n'ihu na Mmekọrịta dị n'etiti Ụlọ Akwụkwọ na Mahadum, 1943: 745-746)

Na 1933, Dewey bipụtara mbipụta nke ya edegharịrị nke ukwuu Ka anyị si eche, na ndepụta okwu "Mmeghachi nke mmekọrịta nke echiche echiche na usoro mmụta." Ọ bụ ezie na nhazigharị ahụ na-echekwa usoro na ọdịnaya bụ isi nke akwụkwọ mbụ ahụ, Dewey mere ọtụtụ mgbanwe.

Ọ degharịrị ma mee ka nyocha ya dị mfe nke ezi uche nke usoro ntụgharị uche, mee ka echiche ya doo anya na nkọwa, dochie okwu 'induction' na 'mwepu' site na nkebi ahịrịokwu 'njikwa data na ihe akaebe' na 'nchịkwa nke echiche na echiche', ọ gbakwunyere ihe atụ ndị ọzọ, isiakwụkwọ ahazigharịrị, na akụkụ ndị edegharịrị na nkuzi iji gosipụta mgbanwe n’ụlọ akwụkwọ kemgbe 1910.

Glaser (1941) na-akọ na usoro mmụta doctoral ya usoro na nsonaazụ nnwale na mmepe nke echiche siri ike emere na ọdịda nke 1938. Ọ na-akọwa echiche siri ike dịka Dewey kọwara echiche ntụgharị uche:

Echiche siri ike na-achọ mgbalị na-adịgide adịgide iji nyochaa nkwenye ọ bụla ma ọ bụ ụdị ihe ọmụma a na-eche na ọ bụ ihe akaebe na-akwado ya na nkwubi okwu ndị ọzọ ọ na-agbaso. (Glaser 1941: 6; d. 1910:6; Dewey 1933: 9).

Akụkụ nke echiche siri ike nke yiri ka ọ na-enwekarị ike imeziwanyewanye n'ozuzu ya bụ àgwà nke ịdị njikere ịtụgharị uche n'echiche nsogbu na nsogbu ndị na-adaba na mpaghara nke ahụmahụ nke onwe ya. Àgwà nke ịchọ ihe akaebe nke nkwenye dị n'okpuru mbufe n'ozuzu. Otú ọ dị, mmepe nke ikike itinye echiche ezi uche na ụzọ nyocha, Otú ọ dị, ọ dị ka ọ bụ ihe jikọrọ ya na, na n'ezie na-ejedebe, inweta ihe ọmụma dị mkpa na eziokwu ndị metụtara nsogbu ahụ ma ọ bụ isiokwu nke onye na-aga. (Glaser 1941: 175)

Nsonaazụ nke ule ugboro ugboro na omume a na-ahụ anya gosiri na ụmụ akwụkwọ nọ n'òtù ntinye aka nọgidere na-eto eto na ikike iche echiche nke ọma ma ọ dịkarịa ala ọnwa isii mgbe ntụziaka pụrụ iche gasịrị.

N'afọ 1948, otu ndị na-enyocha kọleji US kpebiri ịmepụta taxonomies ebumnuche agụmakwụkwọ nwere okwu nkịtị nke ha nwere ike iji na-ekwurịta okwu n'etiti onwe ha gbasara ihe ule. Nke mbụ n'ime taxonomies ndị a, maka ngalaba ọgụgụ isi, pụtara na 1956 (Bloom et al. 1956) ma tinye ebumnuche echiche dị oke egwu. A maara ya dị ka Bloom's taxonomy. Taxonomy nke abụọ, maka ngalaba mmetụta (Krathwohl, Bloom, and Masia 1964), na taxonomy nke atọ, maka ngalaba psychomotor (Simpson 1966-67), pụtara ka emechara. Nke ọ bụla n'ime taxonomies bụ usoro nhazi, na mmezu nke ebumnobi agụmakwụkwọ ka elu chere na ọ chọrọ mmezu nke ebumnobi agụmakwụkwọ dị ala kwekọrọ.

Taxonomy nke Bloom nwere ngalaba isii. Site na nke kacha nta ruo na nke kachasị, ha bụ ihe ọmụma, nghọta, ngwa, nyocha, njikọ na nyocha. N'ime otu ọ bụla, e nwere subcategories, na-nyere iwu hierarchically si izi tupu izi mgbe e mesịrị. Ụdị kacha ala, n'agbanyeghị na a na-akpọ "ihe ọmụma", bụ nanị na ebumnobi nke icheta ozi na inwe ike icheta ma ọ bụ mata ya, na-enweghị ọtụtụ mgbanwe karịa ịhazi ya (Bloom et al. 1956: 28-29). Nkeji ise kachasị elu ka a na-akpọkọta ọnụ "ikike ọgụgụ isi na nka" (Bloom et al. 1956: 204). Okwu a bụ aha ọzọ maka nka na ikike iche echiche siri ike:

Ọ bụ ezie na a ghọtara ozi ma ọ bụ ihe ọmụma dị ka ihe dị mkpa sitere na agụmakwụkwọ, ndị nkuzi ole na ole ga-enwe afọ ojuju n'ịtụle nke a dị ka isi ma ọ bụ naanị nsonaazụ nke nkuzi. Ihe dị mkpa bụ ụfọdụ ihe àmà na-egosi na ụmụ akwụkwọ nwere ike iji ihe ọmụma ha mee ihe, ya bụ, na ha nwere ike itinye ozi ahụ n'ọnọdụ ọhụrụ na nsogbu. A na-atụkwa anya na ụmụ akwụkwọ ga-enweta usoro zuru oke maka ịlụso nsogbu ọhụrụ na ihe ọhụrụ ọgụ. Ya mere, a na-atụ anya na mgbe nwa akwụkwọ ahụ zutere nsogbu ma ọ bụ ọnọdụ ọhụrụ, ọ ga-ahọrọ usoro kwesịrị ekwesị iji wakpo ya ma nye ozi ndị dị mkpa, ma eziokwu na ụkpụrụ. Ụfọdụ akpọọla nke a "echiche siri ike", Dewey na ndị ọzọ kpọkwara nke a "nchebe echiche" na ndị ọzọ "ndozi nsogbu".

Nghọta na ebumnuche ngwa, dị ka aha na-egosi, gụnyere nghọta na itinye ozi n'ọrụ. Nkà na ikike iche echiche siri ike pụtara na ngalaba atọ kachasị elu nke nyocha, njikọ, na nlebanya. Ụdị condensed nke Bloom's taxonomy (Bloom et al. 1956: 201-207) na-enye ihe atụ ndị a nke ebumnuche na ọkwa ndị a:

Ebumnuche nyocha: ike ịmata undeclared echiche, ike ịlele anọgidesi nke hypotheses na nyere ozi na echiche, ike ịmata izugbe usoro eji na mgbasa ozi, okwu nduhie na ndị ọzọ na-ekweta ihe Nkwekọrịta ebumnuche: hazie echiche na nkwupụta na ide, ikike ịtụpụta ụzọ nke ule a echiche, ike imepụta na gbanwee echiche echiche.

Ebumnuche nyocha: ike igosi echiche ezi uche dị na ya, ntụnyere echiche ndị bụ isi gbasara omenala ụfọdụ.

Akpọrọ nyocha, njikọ, na ebumnuche nleba anya nke Bloom's taxonomy wee bụrụ n'otu n'otu na-ezo aka dị ka "nzuzu iche echiche dị elu" (Tankersley 2005: ch. 5). Ọ bụ ezie na usoro nyocha-njikọ-ntụle na-eṅomi usoro Dewey (1933) nke nyocha ezi uche dị na ya nke usoro echiche ntụgharị uche, ọ bụghị n'ozuzu anabatara ya dị ka ihe nlereanya maka usoro iche echiche siri ike. Mgbe ọ na-eto uru na-akpali akpali nke mmekọrịta ya nke ụdị ise nke ebumnuche echiche na otu ụdị nke ebumnuche ncheta, Ennis (1981b) na-ekwu na edemede ndị ahụ enweghị njirisi dị mkpa maka isiokwu na ngalaba niile.. Dịka ọmụmaatụ, nyocha na kemistri dị nnọọ iche na nyocha nke akwụkwọ nke na ọ dị ntakịrị ihe na nkuzi nkuzi dịka ụdị echiche zuru oke. Ọzọkwa, ndị isi ụlọ ọrụ etinyere dị ka ihe a na-enyo enyo na ọkwa kachasị elu nke taxonomy Bloom. Dịka ọmụmaatụ, ikike igosipụta ụgha ndị ezi uche dị na ya adịchaghị mgbagwoju anya karịa ikike ịhazi nkwupụta na echiche n'ime ederede.

Ụdị taxonomy Bloom emegharịrị (Anderson et al. 2001) na-ekewapụta usoro ọgụgụ isi ezubere na ebumnuche agụmakwụkwọ (dịka inwe ike icheta, atụnyere ma ọ bụ nyochaa) site na ọdịnaya ozi nke ebumnuche ("ihe ọmụma"), nke nwere ike ịbụ eziokwu, echiche, usoro ma ọ bụ usoro. metacognitive. Ihe si na ya pụta bụ ihe a na-akpọ "Taxonomy Tebụl" na ahịrị anọ maka ụdị ọdịnaya nke ozi na ogidi isii maka ụdị isi isii nke usoro ọgụgụ isi. Ndị na-ede akwụkwọ na-akpọ ụdị usoro ọgụgụ isi site na ngwaa, iji gosi ọnọdụ ha dị ka ọrụ uche. Kpọgharia aha otu 'nghọta' ka ọ bụrụ 'nghọta' yana otu 'njikọ' ka ọ bụrụ 'mepụta', wee gbanwee usoro nhazi na nyocha.. Nsonaazụ bụ ndepụta nke isi isi isii nke usoro ọgụgụ isi nke onye nkuzi na-edu: icheta, nghọta, itinye n'ọrụ, nyocha, nyocha na imepụta. Ndị na-ede akwụkwọ na-ekwusi ike na echiche nke usoro nhazi nke mgbagwoju anya na-arịwanye elu, ma na-amata ụfọdụ ndakọrịta, dịka ọmụmaatụ, n'etiti nghọta na ngwa. Na ha na-ekwusi ike na echiche dị oke egwu na nchọpụta nsogbu na-aga n'ihu na usoro ọgụgụ isi dị mgbagwoju anya. Okwu 'iche echiche siri ike' na 'ndozi nsogbu' dee:

A na-eji ha eme ihe n'ọtụtụ ebe ma na-aghọkarị 'nkukuku' nke mesiri usoro ọmụmụ ike. Ha abụọ n'ozuzu na-agụnye mmemme dị iche iche enwere ike kewaa n'ime mkpụrụ ndụ dị iche iche na tebụl Taxonomy. Ya bụ, n'ọnọdụ ọ bụla, ihe mgbaru ọsọ na-agụnye nkwụsị nsogbu na echiche siri ike nwere ike ịchọ usoro ọgụgụ isi n'ọtụtụ edemede na nhazi usoro. Dịka ọmụmaatụ, iche echiche nke ọma banyere isiokwu nwere ike ịgụnye ụfọdụ ihe ọmụma echiche iji nyochaa isiokwu ahụ. Mgbe ahụ, mmadụ nwere ike nyochaa echiche dị iche iche n'ihe gbasara njirisi ma eleghị anya mepụta akwụkwọ akụkọ mana enweghị nchebe na isiokwu a. (Anderson et al. 2001: 269-270; akwụkwọ edemede na mbụ)

Na taxonomy e degharịrị, ọ bụ naanị obere ngalaba ole na ole, dị ka inferring, nwere isi ihe zuru oke ọnụ ka a na-ewere ya dị ka ikike iche echiche dị iche iche nke enwere ike ikuziri na nyocha dị ka ikike izugbe.

Onyinye akụkọ ihe mere eme na nkà mmụta sayensị na echiche nke echiche dị oke egwu bụ isiokwu 1962 na Harvard Educational Review nke Robert H. Ennis, nke isiokwu ya bụ "A Concept of Critical Thinking: A Proposed Basis for Research in Teaching and Assessment Critical Thinking" (Ennis). 1962). Ennis weere dị ka mmalite ya echiche nke echiche siri ike nke B. Othanel Smith gosipụtara:

Anyị ga-atụle iche echiche n'usoro nke arụmọrụ gụnyere n'inyocha nkwupụta nke anyị, ma ọ bụ ndị ọzọ, nwere ike kwere. Otu ọkà okwu na-ekwu, dịka ọmụmaatụ, na "nnwere onwe pụtara na a naghị eme mkpebi na mbọ America na-arụpụta ihe n'uche nke ụlọ ọrụ gọọmenti kama ọ bụ n'ahịa efu." Ugbu a, ọ bụrụ na anyị ga-achọpụta ihe okwu a pụtara na iji chọpụta ma anyị na-anabata ma ọ bụ jụ ya, anyị ga-etinye aka n'echiche na, n'ihi enweghị okwu ka mma, anyị ga-akpọ echiche siri ike. Ọ bụrụ na mmadụ chọrọ ịsị na nke a bụ naanị ụdị edozi nsogbu nke ebumnuche bụ ikpebi ma ihe a na-ekwu ọ̀ bụ ihe a pụrụ ịdabere na ya ma ọ bụ na ọ bụghị, anyị agaghị ajụ. Mana maka ebumnuche anyị, anyị na-ahọrọ ịkpọ ya echiche siri ike. (Smith 1953:130)

N'ịgbakwunye akụkụ dị mkpa na echiche a, Ennis kọwara echiche siri ike dị ka "ntụle nkwupụta ziri ezi" (Enti 1962:83). Dabere na nkọwa a, o wepụrụ 12 "akụkụ" nke echiche siri ike kwekọrọ na ụdị ma ọ bụ akụkụ nke nkwupụta, dị ka ikpebi ma nkwupụta nleba anya ọ bụ ihe a pụrụ ịdabere na ya na ịghọta ihe nkwupụta pụtara. O kwuru na ọ gụnyeghị okwu ikpe bara uru. N'ịgagharị akụkụ 12 ahụ, o mere ka ọ dị iche akụkụ atọ nke echiche siri ike: mgbagha ( kpee njikọ dị n'etiti mpụtara okwu na nkebiokwu), njirimara (ihe ọmụma nke njirisi maka nkwupụta ikpe) na pragmatic (mmetụta nke ebumnuche). Maka akụkụ ọ bụla, Ennis kọwara akụkụ ndị dị mkpa, gụnyere njirisi.

Na 1980s na 1983s enwere mmụba na nlebara anya na mmepe nke ikike iche echiche. Kemgbe mmalite ya na XNUMX, Nzukọ Mba Nile na-enwe kwa afọ maka echiche dị egwu na mgbanwe mmụta adọtala iri puku kwuru iri puku ndị nkuzi nke ọkwa niile. Na XNUMX, kọlọtọ nnabata kọleji kwupụtara echiche dị ka otu n'ime ikike agụmakwụkwọ isii nke ụmụ akwụkwọ kọleji chọrọ. Ngalaba agụmakwụkwọ na United States na gburugburu ụwa malitere itinye ebumnuche iche echiche na ụkpụrụ usoro ọmụmụ ha maka ihe ọmụmụ ụlọ akwụkwọ.

Echiche dị mkpa bụ usoro iche echiche maka echiche ma ọ bụ ọnọdụ iji ghọta ha nke ọma, mata ihe ọ pụtara, nyefee ikpe, na/ma ọ bụ na-eduzi mkpebi. Echiche siri ike gụnyere nka dị ka ịjụ ajụjụ, ịkọ amụma, nyocha, nhazi, nyocha echiche, ịchọpụta ụkpụrụ na nsogbu, ịchọpụta enweghị mmasị, na ịmata ọdịiche dị n'etiti ndị ọzọ. Ụmụ akwụkwọ ndị a kụziiri nkà ndị a na-aghọ ndị na-eche echiche siri ike bụ ndị nwere ike ịgafe nkwubi okwu elu na nghọta miri emi nke nsogbu ndị ha na-enyocha. Ha nwere ike isonye na usoro nyocha nke ha na-enyocha ajụjụ dị mgbagwoju anya na nke nwere ọtụtụ akụkụ, yana ajụjụ ndị nwere ike ọ gaghị enwe azịza doro anya.

Sweden na-ahụ maka ụlọ akwụkwọ iji hụ na nwa akwụkwọ ọ bụla gụchara ụlọ akwụkwọ mmanye "nwere ike iji echiche siri ike wee chepụta echiche nke dabere na ihe ọmụma na ụkpụrụ omume". N'ọkwa mahadum, ọhụụ ọhụrụ nke akwụkwọ mmalite mmalite, nke Kahane (1971) malitere, tinyere ngwá ọrụ nke mgbagha na nsogbu mmekọrịta ọha na eze na ndọrọ ndọrọ ọchịchị nke oge a. N'oge ya, kọleji na mahadum dị n'Ebe Ugwu America gbanwere nkuzi mmalite mmalite ha ka ọ bụrụ usoro ọrụ agụmakwụkwọ izugbe nwere aha dị ka "echiche siri ike" ma ọ bụ "echiche." N'afọ 1980, ndị na-ahụ maka ụlọ akwụkwọ mahadum na kọleji steeti California kwadoro usoro iche echiche siri ike dị ka ihe ọmụmụ izugbe chọrọ, nke akọwara n'okpuru ebe a: Ekwesịrị ịhazi ntụziaka echiche siri ike iji nweta nghọta nke mmekọrịta nke asụsụ na ikwu okwu. mgbagha, nke kwesịrị iduga na ike inyocha, katọọ na ịgbachitere echiche, ịtụgharị uche na inductively na deductively, na iru eziokwu ma ọ bụ ikpe nkwubi okwu dabeere na nkwubi okwu siri ike ewepụtara na-enweghị mgbagha okwu nke ọmụma ma ọ bụ nkwenye. Ikike kacha nta a na-atụ anya na mmecha nkuzi echiche dị oke mkpa kwesịrị ịbụ ikike ịmata ọdịiche dị n'eziokwu site na ikpe, nkwenye site na ihe ọmụma, na nka na usoro inductive na mwepu nke elementrị, gụnyere nghọta ụgha na nke nkịtị. nke asụsụ na echiche. (Dumke 1980)

Kemgbe Disemba 1983, Association for Informal Logic and Critical Thinking akwadola nnọkọ na ọgbakọ nkewa atọ kwa afọ nke American Philosophical Association. Na Disemba 1987, kọmitii Philosophy Pre-College nke American Philosophical Association kpọrọ Peter Facione ka o mee nyocha n'usoro gbasara ọnọdụ echiche dị oke egwu ugbu a yana nleba anya echiche siri ike. Facione kpọkọtara otu 46 ndị ọkà ihe ọmụma agụmakwụkwọ na ndị ọkà n'akparamàgwà mmadụ ka ha sonye na usoro Delphi ọtụtụ gburugburu, ngwaahịa nke akpọrọ Critical Thinking: Nkwupụta Nkwekọrịta Ọkachamara maka Ntụle Ọmụmụ na Nzube Nkụzi (Facione 1990a). Nkwupụta ahụ depụtara nka na echiche kwesịrị ịbụ ebumnuche nke usoro mmụta mahadum dị ala na echiche siri ike.

Azụmahịa nke oge a na ndị isi ndọrọ ndọrọ ọchịchị na-ekwupụta nkwado ha maka echiche dị oke egwu dị ka ebumnuche mmụta. Na 2014 State of the Union Address (Obama 2014), Onye isi ala US Barack Obama depụtara echiche dị oke egwu dịka otu n'ime nka isii maka akụ na ụba ọhụrụ nke agbụrụ ya na mmemme kacha elu lekwasịrị anya. Otu isiokwu dị na magazin azụmahịa bụ Forbes kọrọ na nkà ọrụ mbụ, nke a chọtara na itoolu n'ime 10 nke ọrụ ndị a na-achọkarị, bụ echiche dị oke mkpa, nke a kọwara dịka "iji mgbagha na echiche iji chọpụta ike na adịghị ike nke ngwọta. Nhọrọ ndị ọzọ. , nkwubi okwu ma ọ bụ ụzọ nsogbu ". Na nzaghachi na nkwupụta ndị dị otú ahụ, European Commission akwadowo "Iche echiche dị egwu na European Higher Education Curricula", ọrụ nyocha sitere na mba itoolu iji zụlite ụkpụrụ nduzi maka àgwà nke ntụziaka echiche dị oke egwu na ụlọ akwụkwọ agụmakwụkwọ dị elu nke Europe, na nchọpụta 'ntọala' nke ndị nchọpụta. nke echiche echiche siri ike na echiche nke ndị ọrụ na-atụ anya n'aka ndị gụsịrị akwụkwọ na nso nso a (Domínguez 2018a; 2018b).

Myiri 1: Ha abụọ dabere na otu mkpali: enweghị ntụkwasị obi maka ozi na ihe ọmụma, ebumnuche ịbịaru eziokwu / nghọta nso.

Myiri 2: Ọnọdụ ha dị n'ofe nkwenkwe ọzọ, ebe ha na -achọ ịkwụsị ha.

Myiri 3: Amụma abụọ a na-ewere na ọ dị mkpa ịjụ onwe gị gbasara onye maara site na nyocha onwe onye.

Myiri 4: Ha abụọ nwere ebumnuche bara uru, na-achọ idozi nsogbu, esemokwu na ime ihe ka mma.

Kedu ihe ọ bụ? "Ikike nke anyị niile nwere ịghọta ụwa anyị na mmekọrịta ụwa nke ndị ọzọ. Enwere ọkwa dị iche iche." Isi ihe abụọ bụ isi:
‍
- Ọnọdụ ndị na-ahazi anyị na anyị enweghị ike ịhọrọ.
- Kwesịrị ịkụzi ka ọ hụ karịa ihe gbara ya gburugburu. Dị mkpa maka echiche ịmalite. A na-agbanye ikike ịjụ ajụjụ, ọ naghị etolite.

Kedu ka esi ejikọta nkà ihe ọmụma na echiche siri ike?
Stoicọs (enwere arụmụka, enwere ihe atụ ka mma).
Kedu ihe dabere na m? Echiche m, ị ga-elekọta ha; ọchịchọ m (họrọ ha site na ọnọdụ m na ọnọdụ m); oke m (mara ha).

Kedu ihe na-adabereghị na anyị? Echiche nke ndị ọzọ nwere n'ebe anyị nọ, mmetụta nke ndị ọzọ; na mmezu nke ndị ọzọ.

Ọdịiche 1: Enweghi afọ ojuju nke Sapiens sitere na mbelata ihe, ebe ọ bụ na a na-ahụ ha naanị site na prism. N'ihi nke a, ọ na-atụ aro ka ijikọ prisms dị iche iche nke ihe a na-amụ iji ghọta mgbagwoju anya ya nke ọma wee mee ihe nke ọma. A na-amụ echiche siri ike site na ntụkwasị obi n'ozuzu ya kwupụta nkwenye na nkwenye, tumadi n'ihi na ọ dị n'oge ebe ihe kpatara ya nọchiri anya Chineke. N'ihi nke a, ọ na-agba mbọ inye echiche anyị nnukwu ibu, na ebumnobi kachasị nke inweta nnwere onwe nke onye ahụ na nkwenye nke ọnọdụ ha.

Ọdịiche 2: iche echiche siri ike n'ozuzu na-anwa ịkọwapụta eziokwu nke ihe ọ na-amụ site na nyocha nke ọma nke arụmụka. Ọ bụ ma nyocha nke mwepu (ezi uche) na inductive (nleba anya). Sapiens na-agbalị ịbịakwute eziokwu nke ihe ọ na-amụ site na njikọ nke ihe ọmụma na, maka nke a, ọ na-eme ụzọ ise ya.

Ọdịiche 3: Ọ bụ ezie na e nwere ụzọ Sapiens ndị dị na echiche siri ike (dịka ọmụmaatụ, n'iji ihe ọmụmụ na ndị ọzọ yiri ya atụnyere ihe ọ pụtara nke ọma), Sapiens gara n'ihu. Nke a bụ n'ihi na, na mgbakwunye na inwe àgwà na echiche siri ike, usoro Sapiens na-enye ohere ka ihe ọmụmụ ahụ dịrị na njikọ zuru ezu (usoro usoro) ekele maka ọgbọ nke edemede na-eme ka nghọta dị mfe. Echiche dị egwu, n'aka nke ọzọ, na-agwụ ike site n'echiche ezi uche dị na nyocha nke arụmụka na ogige, na-ezere iche n'echiche na-agbasawanye ma ọ bụ ụgha.

Ọdịiche 4: Sapiens na-enye iwu ozi ma na-enyere anyị aka ịchọta na ịghọta ihe ọmụmụ site na kabinet, shelves na drawer, ma ọ dịghị enye ma ọ bụ na-emepụta ihe ọmụma, mgbe oké egwu echiche na-enyocha ozi na ihe ọmụma iji hụ na ọ dị irè nke nke ọ bụla. .