Etymologically, mbiri imachokera ku liwu lachi Greek lomwe limangotanthauza zambiri ndi kufufuza. Ndiko kuti, chidziŵitso chopezedwa mwa kufufuza. Koma tanthawuzo loyambirirali lasinthira ku tanthauzo lamakono, lomwe limatanthawuza chidziwitso chopezedwa kupyolera mu kafukufuku wokhudzana ndi zochitika zakale.

Malinga ndi dikishonale ya RAE, mbiri ndi kufotokozera ndi kufotokozera zochitika zakale zomwe ziyenera kukumbukiridwa, kaya zapagulu kapena zachinsinsi, kapenanso malangizo omwe amaphunzira ndikulongosola zochitika zakale.

Kumbali ina, mbiri ya mbiri yakale ndi chilango chomwe chimagwira ntchito yophunzira mbiri yakale, kapenanso zolemba za mabuku ndi kutsutsa zolembedwa pa mbiri yakale ndi magwero awo, ndi olemba omwe achitapo zinthuzi. Pomaliza, mbiri yakale ndi chiphunzitso cha mbiriyakale makamaka yomwe imaphunzira momwe zimakhalira, malamulo kapena zochitika zenizeni za mbiri yakale.

Kuchokera pamalingaliro athu, tidzayitanira mbiri yakale ku zochitika zakale zokha, mbiri yakale kuti tiphunzire zochitika zakale, ndi mbiri yakale kuti tiphunzire momwe mbiri yakale imaphunzirira.

Njira ya mbiri yakale ndi ndondomeko ya njira zomwe akatswiri a mbiri yakale amagwiritsira ntchito kufufuza zochitika zakale ndi magwero oyambirira ndi umboni wina.

Njira ya mbiriyakale imayamba ndi kutanthauzira ndi kuyika malire a phunziro la phunziro, kupangidwa kwa funso kapena mafunso oti ayankhidwe, tanthauzo la ndondomeko ya ntchito, ndi malo ndi kuphatikiza zolemba zolemba, zomwe ndi zopangira za wolemba mbiri. ntchito.

Gawo lotsatira ndikuwunika kapena kutsutsa magwero awa. M'kati mwa magwero otsutsa muli kutsutsa kwakunja, komwe kumagawidwa m'matsutso akuluakulu ndi kutsutsidwa kwazing'ono, ndi kutsutsidwa kwamkati. Iliyonse ili ndi mikhalidwe yake.

Kutsutsa kwakunja kuli ndi ntchito yopewa kugwiritsa ntchito magwero abodza. Choncho, ndi ntchito zoipa. Mbali yomwe imatchedwa kutsutsa kwakukulu, kapenanso kutsutsa kwa mbiri yakale kapena njira yotsutsa mbiri yakale, imaphatikizapo kupanga deti la gwero (malo pa nthawi), malo omwe ali mu danga la gwero, mlembi wa gwero, ndi chiyambi cha gwero. ( zinthu zakale zomwe zidapangidwa). Mbali yotchedwa kutsutsa kwakung'ono, kapenanso kutsutsa malemba, imayang'ana kukhulupirika kwa gwero (mpangidwe woyambirira umene unapangidwira).

M'malo mwake, kutsutsa kwamkati kuli ndi ntchito yopereka malingaliro amomwe magwero ayenera kugwiritsidwa ntchito. Choncho, ndi ntchito yabwino. Ngakhale kutsutsidwa kwakunja kumakhazikika pa mawonekedwe, kutsutsidwa kwamkati kumakhazikika pa chinthucho. Phunzirani kudalirika, mtengo wotsimikizika wa zomwe zili.

Pambuyo pofufuza kapena kutsutsa magwero, sitepe yomaliza ya njira ya mbiri yakale ndiyo kupanga zotsatira zomaliza, zomwe zimatchedwa historiographic synthesis. Zimapangidwa ndi kukhazikitsidwa ndi kukhazikitsidwa kwa malingaliro otanthauzira kupyolera mu zomwe zimatchedwa kulingalira kwa mbiriyakale.

Kwa akatswiri a mbiri yakale, zochitika zazikuluzikulu ndi zochitika zakale zomwe zimayambitsa kusintha kwakukulu, zomwe zimasintha mbiri yakale, kapena zochitika za mbiri yakale zomwe zimakhudza koma ndi zotsatira zomwe zimamveka m'madera osiyanasiyana, muzotsatira za unyolo.

Palibe njira yokhazikika yokhazikitsira zochitika zakale, koma zotheka zosiyanasiyana, ndipo sukulu iliyonse ya mbiri yakale kapena wolemba mbiri aliyense amaika patsogolo zina kapena zina. M'mabuku odziwika bwino mulibe magulu ogwirizana.

Kuchokera kwathu malingaliro, izi ndi zina mwazomwe mungagawire zochitika zakale:

• Kutengera ngati zimakhudza chilengedwe, anthu kapena zomwe anthu amachita, ndi kulumikizana kwawo
• Ndi magulu a taxonomic a domain
• Ndi magulu taxonomic wa ntchito zachuma
• Mwa magulu a taxonomic a ntchito
• Ndi magulu a taxonomic a mwambo
• Mwa kuchuluka kwa kusinthasintha m'magawo, ntchito zachuma, magawo azachuma kapena ntchito
• Kutengera kusinthasintha kwama projekiti mkati mwa magawo, zochitika zachuma, magawo azachuma kapena ntchito
• Malinga ndi nthawi yomwe zidachitika (liti)
• - Mwa nthawi zakale
• - Ndi mibadwo ya geological ya Dziko Lapansi
• - Mwa nyengo
• - Kwa zaka
• - Kwa miyezi
• Malinga ndi otsutsa ake (omwe)
• - Mwa gulu la anthu
• - Mwa kudziwika kwa fuko
• - Mwa dziko
• - Podziwika kuti ndi ndani
• - Ndi zaka
• - Mwa kudziwika kwa kugonana
• - Ndi malonda / akatswiri
• - Pamigwirizano yachibale
• Malinga ndi malo (komwe)
• - Ndi makontinenti
• - Ndi zigawo za kontinenti
• - Ndi zigawo za supranational
• - Ndi mayiko
• - Ndi madera a geopolitical
• Kutengera ndi zachilengedwe kapena zopangira
• Mwa mlingo wa luso
• Mwa mlingo wa chikoka
• Mwa mlingo wa kufunikira
• Malinga ndi sayansi kapena ayi
• Ndi mtundu waukadaulo wokhudzidwa
• Ndi mtundu wa njira zomwe zimakhudzidwa
• Kutengera ngati ali ndi zotsatira zabwino kapena zoyipa:
• - Za chilengedwe
• - Kwa anthu onse
• - Kwa gulu linalake la anthu
• - Kupititsa patsogolo maphunziro, madera, magawo kapena malonda
• Kutengera ngati zotsatira zake ndi zazifupi kapena zazitali (mwa msinkhu wa moyo wautali)
• Malinga ndi chifukwa:
• - Za chilengedwe
• - Kwa anthu onse
• - Kwa gulu linalake la anthu
• - Kupititsa patsogolo maphunziro, madera, magawo kapena malonda
• Malingana ndi kamvekedwe ka kusintha komwe amapanga: mwadzidzidzi kapena pang'onopang'ono

Ngati chimango chamalingaliro chasankhidwa kukonda chuma chambiri, njira ndizothekanso:

• Ngati zimakhudza zomangamanga kapena kapangidwe kake
• Zikakhudza zomangamanga:
• - Mwa mtundu wamachitidwe opanga
• - Ndi mphamvu zopanga zomwe zimakhudzidwa
• - Mwa mtundu wa zipangizo
• - Mwa mtundu waukadaulo wogwiritsidwa ntchito
• - Mwa mtundu wa ubale wapagulu wopanga
• Ngati zimakhudza kapangidwe kake:
• - Mwa mtundu wa malingaliro
• - Mwa magulu a taxonomic amalingaliro

Ngati ndi Njira ya Sapiens, yozikidwa pa chiphunzitso cha machitidwe

• Ngati zimakhudza zomangamanga kapena kapangidwe kake
• Mwa machitidwe
• Ndi subsystems
• Kutengera ngati chochitikacho chikuchokera kunja kwa dongosolo kapena mkati
• Malingana ndi ntchito yomwe imakwaniritsa mkati mwa dongosolo kapena subsystem
• Malinga ndi momwe zimakhudzira dongosolo

Chimodzi mwazofunikira pakuyika zochitika zazikulu ndi kuchuluka kwa chikoka kapena kufunikira kwake. Mwachindunji, njira imodzi yokhazikitsira zochitika zakale ndikutengera ngati zayambitsa kusintha kwa paradigm kapena ayi.

M’buku lake lakuti The Structure of Scientific Revolutions, lofalitsidwa mu 1962, Thomas Kuhn akunena kuti mbiri yakale singotsatizana kapena kutsatizana kwa zochitika zomwe zinasonkhanitsidwa, ndiponso kuti nthaŵi zina pamakhala zochitika zomwe zimayambitsa kusintha kwa sayansi ndi kusintha kwa malingaliro.

Kwa Kuhn, kusintha kwa sayansi ndi gawo lachitukuko chosakwanira, momwe paradigm yakale imasinthidwa kwathunthu kapena pang'ono ndi paradigm yatsopano yosagwirizana.

Zitha kufananizidwa ndi kusintha kwa ndale, zomwe zimatanthauzanso mphindi ya kusweka pakati pa zochitika zakale ndi zatsopano, choncho m'malo mwa chikhalidwe chakale ndi zatsopano zosagwirizana.

Kwa Kuhn, ma paradigms ndizochitika zasayansi zodziwika bwino zomwe zimapereka zitsanzo zamavuto ndi mayankho ku gulu lasayansi kwakanthawi. Ndiko kuti, kugawa malire a gawo lamasewera ndi malamulo ena amasewera.